 |
| Nghệ sỹ Út Bạch Lan |
Không hiểu tại sao và từ khi nào mà báo chí VN sau này gọi Út Bạch Lan là "sầu nữ", vì ngày xưa báo chí miền Nam gọi bà "Nữ hoàng vọng cổ". Bà có một cái tên rất Nam bộ: Đặng Thị Hai. Bà sinh ra ở Đức Hòa, Long An. Năm 10 tuổi bà theo mẹ tha hương ở Sài Gòn, và mẹ bà kết nghĩa chị em với một người phụ nữ khác cùng cảnh ngộ có một đứa con trai. Đứa con trai đó chính là Văn Vĩ, một nghệ sĩ nổi tiếng trong làng cải lương về sau, và Út Bạch Lan xem Văn Vĩ như là anh ruột. Út Bạch Lan sau này hát chung nghệ sĩ nổi danh Thành Được, và "cặp bài trùng" này làm sóng gió sân khấu cải lương trước 1975. Sau này hai người nghệ sĩ trai tài gái sắc này thành hôn với nhau, nhưng chỉ một thời gian ngắn thì hai người chia tay, và bà sống độc thân đến ngày qua đời và nuôi 4 đứa con rơi của chồng! (1)
Nói đến Út Bạch Lan, tôi nhớ ngay đến hai tuồng cải lương Nửa đời hương phấn và Ông cò Quận 9 (có khi còn gọi là Tuyệt tình ca). Thời nay thì chắc chẳng mấy ai, nhất là các bạn trẻ, nhớ đến hai vở tuồng đầy nước mắt này. Để tôi tóm tắt. Nửa đời hương phấn nói về cuộc đời của một cô gái quê ở Lái Thiêu tên The lên Sài Gòn (cô đổi thành Hương) tìm việc làm để giúp ba má dưới quê, nhưng cuộc sống phồn hoa đô thị đẩy đưa Hương vào con đường buôn hương bán phấn (nghe quen quen!) Hương yêu say đắm một anh chàng, nhưng gia đình anh chàng này không chấp nhận cuộc tình, mà ngay cả cha mẹ ruột của Hương cũng ruồng bỏ nàng khi biết nàng làm nghề hương phấn đó. Số phận éo le (cải lương mà!) khi người yêu của Hương lấy vợ, mà người vợ chính là em ruột của Hương. Thế rồi Hương cắt tóc đi tu.
Cái đoạn Hương xuống tóc đi tu và đoạn Hương gặp vợ chồng em gái ở chùa làm xé lòng người. Lời ca như tiếng nấc mà Út Bạch Lan diễn hết sức thực: “Má ơi! mái tóc dài óng ả, con đã từng ve vuốt ấp yêu. Rồi nơi phồn hoa trong một buổi chiều, người ta đã cắt đi của con phân nửa." Hồi đó, cứ mỗi lần xem đến đoạn này tôi khóc một cách tự nhiên. Sau này lớn lên, tôi không dám xem đoạn diễn đó nữa.
Nhưng vở tuồng Ông Cò Quận Chín mới là "tuyệt chiêu" của Út Bạch Lan. Tôi nghĩ vậy. Tuồng Ông Cò Quận Chín xoay quanh câu chuyện xảy ra thời trước chiến tranh ở hai tỉnh Vĩnh Long và Tiền Giang ngày nay. Ông giáo Nguyễn Văn Hương (do Út Trà Ôn thủ diễn) là người Mỹ Tho được điều về dạy học ở Vĩnh Long, nơi đây ông quen với cô giáo Lê Thị Lan (do Út Bạch Lan đóng), hai người ở với nhau và có 2 con. Đứa con gái lớn tên là Lê Thị Trường An và đứa con trai tên là Lê Long Hồ, lấy tên hai địa danh nổi tiếng ở Vĩnh Long. Rồi chiến tranh loạn lạc xảy ra, ông giáo Hương về Sài Gòn làm cảnh sát trưởng Quận 9 (gọi là "Ông Cò Hương"). Một hôm, ông cò Hương bắt một cô gái hành nghề bán hương phấn, nhưng định mệnh trớ trêu (cải lương mà) người con gái đó lại chính là Trường An. Hai cha con trùng phùng trong nước mắt.
Ông Cò Hương cùng con gái về thăm vợ cũ nay đang sống trong cảnh nghèo túng trong một căn nhà nhỏ ở Vĩnh Long, và mắc bệnh lao. (Phải là bệnh lao mới lâm li!) Hai đoạn trong tuồng này làm khán giả đàn ông nhất cũng phải lau nước mắt: đó là đoạn ông cò Hương gặp lại con gái mình trong văn phòng (phút 48 đến 55 trong video), và đoạn ông gặp lại người vợ cũ (cô giáo Lan, phút 1 giờ 13 - 1 giờ 23). Trời ơi, đoạn ông cò gặp vợ cũ, cả hai người -- Út Trà Ôn và Út Bạch Lan -- đều diễn trên cả tuyệt vời. Ngay cả bây giờ, ở độ tuổi này, mà tôi vẫn ngại nghe lại hai đoạn đó!
https://www.youtube.com/watch?v=wlBs6Vjc1l4
(tuồng Ông Cò Quận Chín)
Có những lời ca rất cổ mà cũng rất thật: "... Phải tôi còn sống đây. Tôi vẫn còn đứng trước mặt mình đây. Tôi đứng đây mà tưởng chừng như đứng trên bờ sông Mỹ Thuận, khi mình quay xuồng tách bến để trở lại với hai con. Bờ cây xa mờ nhuộm khói hoàng hôn, con nước lớn lục bình trôi rời rạc. [...] Chiều đã xuống mặt trường giang bát ngát mà bóng người thương lẫn khuất giữa sông...đầy. "
hay như câu trách móc đàn ông ... mê vợ bé: "Trưa nào ngồi vá áo cho thằng Hồ với con An, tôi cũng nghe văng vẵng tiếng người hàng xóm hát ru con ... Ầu ơ, gió đưa bụi chuối sau hè / Anh mê vợ bé à ơi ... anh mê vợ bé, bỏ bè con thơ.
[...] Phải mình chính là con chim Dương Nga ở vùng băng tuyết.
Sanh con ra đời [8] lúc trời mới vào đông."
Lời ca cộng với tiếng hát của Út Bạch Lan thật là xé ruột! Có điều thú vị là khi tuồng cải lương được soạn vào năm 1965 thì Sài Gòn chưa có quận 9. Cái Quận 9 trong tuồng chỉ là ... giả tưởng. Phải hai năm sau thì Thủ Thiêm mới chính thức trở thành Quận 9.
Út Bạch Lan đúng là người sống với triết lí vô thường. Ở đỉnh cao của danh vọng, bà vẫn bình thản như không có gì. Ở buổi hoàng hôn của cuộc đời, dù cuộc sống có phần chật vật, bà vẫn thản nhiên tự tại. Dù bị ông chồng đào hoa phụ bạc, và dù đã chia tay, bà vẫn nuôi con của ông chồng và xem đó là một cách làm phước. Đọc báo thấy bà biết mình sắp đi xa và tự chọn cho mình bức ảnh bà ưa thích, có lẽ vì bức ảnh phản ảnh rất thật cái thần chất của bà, và nhất là chiếc áo bà ba cùng cái khăn rằn là một "chữ kí" độc đáo của văn hoá Nam bộ. Có thể nói không ngoa rằng Út Bạch Lan và những nghệ sĩ cải lương sáng chói cùng thế hệ đã góp phần kiến tạo nên một nền văn hoá Nam bộ mà chúng ta đang thừa hưởng.
===
(1) Có lần tôi đọc được một bài phỏng vấn Út Bạch Lan bên Mĩ mới biết thêm cuộc đời bà rất vất vả. Là nghệ sĩ lừng danh như thế, nhưng bà không giàu. Chẳng những không giàu mà còn phải nuôi 4 đứa con rơi của chồng (tức nghệ sĩ Thành Được). Qua bài phỏng vấn mới biết ông TĐ chưa bao giờ nhận 4 đứa con rơi dù lúc đó ông chỉ ở cách nhà Út Bạch Lan vài phút đi bộ.
Tuấn's blog
Nguồn: http://tuanvannguyen.blogspot.com/2016/11/ut-bach-lan-1935-2016.html
Nghệ sĩ hát tiễn NS Út Bạch Lan lần cuối
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét